«Фіцо проста спалохаўся»

Ці зможа славацкая апазіцыя зрынуць прарасейскага прэм'ера?

21 студзеня ў Нацыянальнай радзе (аднапалатны парламент) Славаччыны на ініцыятыву апазіцыі павінен быў адбыцца разгляд вотуму недаверу ўраду Роберта Фіцо. Аднак вынясенне вотуму сарвалася: пасяджэнне ператварылася ў закрытае праз тое, што кіраўнік урада прадставіў на ім сакрэтны даклад, апазіцыйныя дэпутаты пакінулі парламент.

Ці зможа славацкая апазіцыя зрынуць прарасейскага прэм'ера? Пра гэта і не толькі сайт Charter97.org пагаварыў са славацкім палітолагам і прэзідэнтам Інстытута грамадскіх праблем (IVO) (Браціслава) Рыгорам Месежнікавым.

- Я б крыху ўдакладніў, першая спроба не правалілася. Справа ў тым, што Роберт Фіцо з урадавай кааліцыяй проста звярнуліся да маніпуляцыі. Першы раз у гісторыі славацкага парламентарызму, у абсалютнай супярэчнасці з дакументам, які вызначае працэдуры ў славацкім парламенце, яны зрабілі гэтую сесію непублічнай. Нібыта там Фіцо павінен быў зачытваць нейкія справаздачы таемнай службы, нібыта там былі засакрэчаныя месцы, таму трэба было зрабіць гэтае пасяджэнне непублічным.

Апазіцыя, фактычна, байкатавала гэтае пасяджэнне, гэта значыць, сама спроба выказаць недавер прэм'еру не ўдалася. Яна б, вядома, у кожным выпадку не ўдалася, нават калі б пасяджэнне прайшло нармальна, бо ў апазіцыі зараз няма большасці ў парламенце. Апазіцыйныя палітыкі разумеюць сітуацыю, што нерэальна выказаць недавер, маючы меншасць. Але насамрэч мэтай апазіцыі было зрабіць, як кажуць, здабыткам грамадскасці ўсе тыя аргументы, якія, на іх думку, дастатковыя для таго, каб гэты ўрад пайшоў у адстаўку.

У Славаччыне ўрад сыходзіць у адстаўку, калі выказаны вотум недаверу прэм'ер-міністру. Таму апазіцыя планавала працяглую сесію з выступамі многіх дэпутатаў. Яны падрыхтаваліся, а Фіцо проста гэтага спалохаўся. Справа ў тым, што яго папулярнасць зараз падае. Апытанні грамадскай думкі паказваюць, што амаль дзве траціны насельніцтва нязгодныя з яго палітыкай. Паводле апошняга апытання, 63% насельніцтва не падтрымліваюць палітыку Фіцо, толькі 28% выступаюць за яго. Рэйтынг урадавых партый падае, а папулярнасць апазіцыі зараз наадварот падвышаецца.

Таму Фіцо наважыўся маніпуляваць. Ён, фактычна, парушыў усе мясцовыя нормы парламентарызму, таму гэтая сесія такім вось чынам скончылася, апазіцыя проста пакінула залу пасяджэнняў.

У Славаччыне такога яшчэ не было, каб быў выказаны недавер ураду. У 2011-м годзе была такая гісторыя, калі ўрад Іветы Радзічавай сапраўды вымушаны быў пайсці ў адстаўку, але тады гэта было галасаванне аб даверы ўраду, гэта крыху іншая працэдура. Было галасаванне, звязанае з падтрымкай так званага ESFS (еўрапейская сістэма фінансавага нагляду, якая дзейнічае з 2011 года, - заўв. рэд.) падчас фінансавага крызісу. Адна з партый кіроўнай кааліцыі не падтрымала гэты bailout (аперацыя па выратаванні ад банкруцтва, - заўв. рэд.), таму ўраду не быў вынесены давер.

Па-сапраўднаму праз вотум недаверу, з 1990-га года, урад Славаччыны не сыходзіў у адстаўку. Тэарэтычна гэта магчыма, але практычна - не. Але апазіцыя будзе спрабаваць зноў гэтае пытанне ўздымаць. А цікавасць была, вядома, вялікая да гэтай сесіі, бо зараз у нас па краіне праходзяць мітынгі. У пятніцу будзе чарговы тур гэтых пратэстаў.

Так што, так, сітуацыя ўскладнілася. Яна ўскладнілася праз тое, што Фіцо зараз прытрымліваецца наратываў, якія вельмі нагадваюць падыходы Пуціна і Лукашэнкі. Ён гаворыць пра магчымыя перавароты, згадвае Майдан, але ў негатыўным сэнсе. То бок, ён, фактычна, сябе пазіцыянуе як Януковіча. Для яго Майдан - гэта нешта непрымальнае.

Мы ведаем, што Майдан быў дзеяннем, накіраваным на пашырэнне свабоды ва Украіне. У 2004-м годзе адбылася Аранжавая рэвалюцыя, у 2013-м таксама гэта была барацьба за свабоду ва ўмовах, калі аўтарытарны рэжым не дазваляе грамадзянскай супольнасці і апазіцыі займацца грамадскай дзейнасцю.

Аднак у Славаччыне, фактычна, усё яшчэ існуе дэмакратыя. Пакуль Фіцо не стаў ні Януковічам, ні Лукашэнкам, і, спадзяюся, нават калі б ён гэтага захацеў, яму будзе цяжка гэта ажыццявіць. Аднак ён запалохвае. Запалохвае апазіцыю і простых актывістаў, пагражаючы, што ўрад гатовы на ўсё. Я не ведаю, на што ён зараз гатовы, але Славаччына, я думаю, зараз апярэдзіла суседнюю Вугоршчыну ў многіх пытаннях, у тым ліку і ў стаўленні да Расеі.

- Чаму вы так думаеце?

- Орбан, вядома, таксама прарасейскі палітык, але ён хаця б ездзіў у Кіеў. Ён не абражае Зяленскага так, як гэта робіць Фіцо. Фіцо ж перайшоў на асабістыя абразы. Пасля яго візіту да Пуціна і сустрэчы групы дэпутатаў ад яго партыі «Смер» і ад «Славацкай нацыянальнай партыі» з прадстаўнікамі Дзярждумы і Рады Федэрацыі, Фіцо і яго тутэйшыя хаўруснікі пачалі казаць пра магчымы выхад Славаччыны з Еўразвязу.

Фіцо, вядома, бліжэй па духу да Пуціна, не ведаю, як да Лукашэнкі, але я б не выключаў, што ён можа пачаць падлашчвацца і да Лукашэнкі. Пакуль такога тут не назіралася, але ніякай крытыкі беларускага рэжыму, які ёсць таталітарным, ад прадстаўнікоў цяперашняй кіроўнай кааліцыі я не чуў. Ніколі.

Яны ўвогуле мяркуюць, што ўмяшанне ў справы суверэнных краін недапушчальнае. Хаця, у прынцыпе, Еўразвяз якраз пабудаваны на прынцыпах супрацоўніцтва і захавання еўрапейскіх норм. Калі нехта гэтыя нормы не выконвае, то еўрапейскія ўстановы, вядома, рэагуюць. У тым ліку і Славаччына зазнала крытыку як з боку Еўрапейскай камісіі, так і з боку Еўрапейскага парламента за ўнутрыпалітычныя праблемы.

Лінія Фіцо палягае ў тым, што ён займае нібыта суверэнную пазіцыю: ніхто не можа нас крытыкаваць, і таму мы таксама нікога не будзем крытыкаваць. Гэта датычыцца, дарэчы, і сітуацыі ў Грузіі. Славаччына і Вугоршчына не падтрымалі ўвядзенне санкцый супраць тых прадстаўнікоў цяперашняга грузінскага палітычнага істэблішменту, якія адказныя за падзеі, звязаныя з выбарамі.

Думаю, што Фіцо пакуль не перамагае. Што было ў гэтым сакрэтным дакуменце? Судзячы па ўсім, яны ўзламалі карэспандэнцыю некаторых грамадзянскіх аб'яднанняў і знайшлі гэтую нейкую інфармацыю.

Што цікава - там быў дакумент, напісаны з дапамогай ChatGPT. Гэта быў проста план дзеянняў НДА: што рабіць, якія лозунгі выкарыстоўваць на мірных дэманстрацыях. Пры гэтым увесь час падкрэслівалася, што гэта мірныя дэманстрацыі. Указваліся лозунгі, спосабы іх выказвання, маршруты для маршаў і іншае. Абсалютна нічога нелегальнага там не было. Прычым гэта была рассылка для 120 адрасатаў, гэта значыць, ніякай таямніцы не было.

Фіцо сапраўды зараз баіцца, што яго папулярнасць пачне падаць. Ён спалохаўся, што апазіцыя будзе доўга і падрабязна расказваць пра яго палітычныя крокі, прыводзіць нейкія прыклады. І ў гэтых варунках апазіцыя значна лепш падрыхтаваная рытарычна, у іх ёсць добрыя апазіцыйныя аратары, з якімі Фіцо нават не можа параўнацца.

Таму ён пастанавіў засакрэціць гэтую сесію, парушыўшы ўсе працэдурныя нормы. Яму гэта ўдалося, але я думаю, што заткнуць рот апазіцыі ён не зможа. У апазіцыі будуць і іншыя платформы.

- Калі Фіцо пойдзе ў адстаўку, ці будзе гэта мець толькі лакальны характар, ці гэта падзея паўплывае і на рэгіянальную палітыку. У Вугоршчыне, напрыклад, налета пройдуць парламенцкія выбары. Ці можа Славаччына пераламаць папулістычны трэнд у Еўропе?

- Вядома, абсалютна. Я скажу так: у адстаўку ён, вядома, не будзе адпраўлены, гэта зараз проста немагчыма. Але калі раптам, тэарэтычна, ён перастане быць прэм'ер-міністрам у выніку выбараў ці нейкага ціску на вуліцы, гэта, канечне, зменіць агульны палітычны ландшафт у Славаччыне і ўнутраную палітыку.

Такое ўжо здаралася ў 2018-м годзе. Але тады, зноў жа, гэта адбылося пасля забойства Яна Куцяка (праз рэзананснае забойства славацкага журналіста-расследавальніка прэзідэнт Андрэй Кіска дапусціў магчымасць правядзення ў краіне датэрміновых выбараў — заўв. рэд.), і сітуацыя была крыху іншай.

Калі Фіцо заўтра перастане быць прэм'ер-міністрам, чыста тэарэтычна, то хто можа прыйсці яму на змену? Толькі ягоныя апаненты, толькі ліберальна-дэмакратычныя партыі. Калі яны прыйдуць да ўлады, яны будуць празаходнія, праеўрапейскія, праатлантычныя і праўкраінскія, прадэмакратычныя.

Зразумела, што яго адстаўка аўтаматычна будзе азначаць кардынальную змену ўсяго: як рэгіянальнай палітыкі, так і вышэйградскага супрацоўніцтва, якая, вядома ж, як мінімум абновіцца з Польшчай і Чэхіяй. Магчыма, узнікнуць праблемы з Вугоршчынай, з якой, на жаль, Фіцо зараз стварае тандэм разам з Орбанам. Канешне, усё зменіцца.

Але гэта таксама, як, напэўна, і ў Беларусі. Уявіце сабе, што Лукашэнка заўтра перастане быць кіраўніком - хто прыйдзе да ўлады? Прадугледжваецца, што гэта будуць прадстаўнікі дэмакратычнага спектра, а не яго паслядоўнікі. У нас тут, магчыма, іншая сітуацыя: яго паслядоўнікі - гэта яго ўласныя прыхільнікі, і калі ён саступіць выбары, яны сыдуць разам з імі. У Беларусі, канечне, сітуацыя пакуль іншая, і змена ўлады там будзе адбывацца больш складана.

Але ў кожным разе гэта зменіць сітуацыю. Тое ж самае і з Пуціным у Маскве: калі раптам ён пойдзе, то нешта ўсё ж такі зменіцца. А ў Славаччыне абсалютна ўсё зменіцца, абсалютна.

Вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL97116022020000000216711123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас [email protected]